Δελφοί, η φωνή από το ιερό κέντρο

Δελφοί, η φωνή από το ιερό κέντρο

Επιμέλεια: ΦΟΙΒΟΣ

"Είμαι το σπήλαιο του Ερπετού,
Που ο Ομφαλός του, εκθρέφει των θνητών τις μοίρες
Η Σοφία του Κόσμου αναδύεται από μια οπή του εδάφους μου,
Στα σκοτάδια μου, μορφή παίρνουν οι Θεοί και μετά ξανασβήνουν.
Απ' την τυφλή τη Μήτρα μου προέρχονται τα βασίλεια όλα.
Απ' τα χάσματά μου οι των επτά μάντεων προφητείες.
Δεν υπάρχει βρέφος, εκτός αν είν 'αγέννητο, που ν 'αγνοεί τ 'όνειρό μου.
Και δεν υπάρχει εραστής που μέσα μου να μη στέκει.
Εγώ είμαι τούτο το φοβερό και ποθητό συνάμα μέρος, το έμφλογο,
Που μέσα του, το ίδιο λειώνουν ο άνθρωπος και ο φοίνικας,
Και που από τα σπλάχνα μου αιώνια θα γεννιούνται
Νέοι άνδρες, νέοι ήλιοι, νέοι ουρανοί... "

(Kathleen Raine)

"..αρκετοί ανάμεσα στους παλαιότερους, εθεωρούσαν τον Θεό Απόλλωνα και τον Ήλιον, ως τον ένα και αυτόν Θεό, αλλά αυτοί που αντελήφθησαν και εξετίμησαν την σωστή και σοφή αναλογία των πραγμάτων, κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως ό, τι ακριβώς είναι το σώμα για την ψυχή, η όραση για τη διανόηση και το φώς για την αλήθεια, αυτό ακριβώς είναι και η δύναμη του Ηλίου για τη φύση του Θεού Απόλλωνος. Και τον παρουσιάζουν τον Ήλιο, ως γέννημα κι απόγονο του Θεού.."

(Πλούταρχος)

Όταν ο Θεός Απόλλων επήγε στους Δελφούς, το εκεί πανάρχαιο Μαντείο της Θεάς Γαίας (Γής) φυλασσόταν από το φοβερό ερπετό Πύθωνα. Επιθυμώντας να κάνει δικό του το Μαντείο, ο Θεός Απόλλων εφόνευσε τον φοβερό δράκοντα και καθιέρωσε έκτοτε την μεγάλη εορτή των "Πυθίων" για να τιμήσει αυτό το γεγονός και να διαιωνίσει την θύμησή του. Ο Απόλλων, έλαβε επίσης έκτοτε το προσωνύμιο "Πύθιοs", σε ανάμνηση αυτού του ηρωικού του κατορθώματος και ήταν αυτό ακριβώς το επίθετο με το οποίο προσεφωνείτο από τους Έλληνες ως Θεός, Κύριος των Δελφών, του μέρους εκείνου δηλαδή που ήταν επίσης γνωστό ανάμεσά τους και ως "Πυθώ".

Οι Δελφοί, ευρίσκονται στους πρόποδες του ιερού, για τους Έλληνες, όρους Παρνασσός, το οποίο εθεωρείτο κατά την αρχαιότητα το πλέον αγαπημένο μέρος διαβιώσεως των εννέα θεοτήτων που είναι σε όλους μας γνωστές με το όνομα Μούσες. Μπορεί να σας πει ο οποιοσδήποτε έχει επισκεφθεί τον εκεί Ναό του Απόλλωνος, ότι η εμπειρία τού να στέκεται στις πλαγιές του Παρνασσού, κάτω από τις απόκρημνες πλαγιές, είναι κάτι που μπορεί πολύ εύκολα να προκαλέσει μία αίσθηση βαθυτάτης εκστάσεως. Η επιβλητικότης εκείνου του τοπίου, που μοιάζει ωσάν ν' ακροβατεί ανάμεσα στους από πάνω του βράχους που αντανακλούν το φώς του ηλίου, και της κοιλάδος από κάτω, η οποία είναι στρωμένη με ατελείωτες σειρές ελαιοδένδρων, σε συνδυασμό με την ιδιόμορφη επίδραση του Μεσογειακού ουρανού -ένα απέραντο γαλάζιο, διαποτισμένο με ολοδιάφανο φώς- πολύ δύσκολα μπορεί να αποτύχει στο να μάς μεταδώσει ένα αίσθημα ψυχικής ευεξίας και βαθυτάτης εμπνεύσεως. Και αυτό, συνέβαινε από πολύ - πολύ παλαιά.

Φυσικά, υπήρξαν πολλά Μαντεία στην Αρχαία Ελλάδα. Μπορούμε ν' αναφέρουμε το Μαντείο του Θεού Διός στην Δωδώνη, με την ιερά του φηγό (δρύ), τα Μαντεία της Κλάρου και Εφέσσου, ή το Μαντείο του Θεού Απόλλωνος στη Μίλητο, για να ονομάσουμε έτσι, ενδεικτικώς, κάποια ελάχιστα από αυτά. Ωστόσο, από όλα τα Αρχαία Μαντεία, εκείνο των Δελφών, ήταν ομολογουμένως το επιφανέστατο. Και στο μέτρο που ο Ελληνικός Κόσμος διέθετε ένα επισήμως ορισθέν Ιερό Κέντρο του, αυτό δεν μπορούσε να ήταν άλλο από τους Δελφούς.

Ήταν πολύ σύνηθες στην αρχαιότητα το ν' αναγνωρίζεται, ότι ορισμένοι τόποι ήσαν περισσότερο πρόσφοροι για μαντικές ενοράσεις από όσο κάποιοι άλλοι. Τα Μαντεία, συνήθως εσχετίζοντο με ιερές πηγές, και ο Πλούταρχος, σε έναν λόγο του για τα "εκλελοιπότα" πανάρχαια Μαντεία, μάς λέει χαρακτηριστικά, ότι το προφητικό ρεύμα και η προφητική πνοή, είναι το ίδιο θεϊκότατα και ιερά, ανεξαρτήτως αν προέρχονται από τον αέρα ή από τα τρεχούμενα ύδατα: διότι όταν ενσταλάσσονται μέσα στο φυσικό σώμα, δημιουργούν στην ανθρώπινη ψυχή μία ασυνήθιστη διάθεση, την ιδιαιτερότητα της οποίας είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να περιγράψει κάποιος με σαφήνεια. Μία ανάλογη κατάσταση ψυχικής ιδιαιτερότητος, προκαλεί επίσης η χρήση του οίνου, του οποίου οι "πνοές", όταν φθάσουν στο κεφάλι, αποκαλύπτουν άπειρες ασυνήθιστες κινήσεις και επίσης λέξεις βαθύτατα απωθημένες, οι οποίες ήσαν εντελώς απαρατήρητες στην φυσιολογική κατάσταση του ατόμου. (1)

Πολλά πράγματα παραμένουν μυστήρια, όσον αφορά στις μαντικές διαδικασίες των Δελφών, αλλά όμως, μας είναι γνωστές και κάποιες ελάχιστες λεπτομέρειες. Πριν να δώσει έναν χρησμό, η ιέρεια του Θεού Απόλλωνος, η οποία γνωρίζουμε ότι ονομαζόταν Πυθία, περνούσε μία εξαγνιστική περίοδο νηστείας και καθαρμών, την κορύφωση της οποίας αποτελούσε ένα λουτρό στην Κασταλία Πηγή. Μετά από απόκρυφες τελετουργίες εξαγνισμού, εισερχόταν στο άδυτον του Ιερού, όπου εμασούσε φύλλα δάφνης από το άλσος του Απόλλωνος. Μία μικρή φωτιά από επίσης φύλλα δάφνης και κριθάρι, άναβε από τους ιερείς πάνω στον βωμό και η ιέρεια έπινε νερό από την Κασσωτίδα, "λαλέουσα", Πηγή, ένα ρυάκι της οποίας έρρεε και μέσα στο Ναό του Θεού. Η Πυθία, καθόταν στη συνέχεια πάνω στον Ιερό Τρίποδα και παρέδιδε τους χρησμούς, οι οποίοι κατεγράφονταν επιμελώς από τους ιερείς. Ορισμένες αναφορές από αρχαίους συγγραφείς, έχουν ερμηνευθεί από τους μελετητές, ότι υποδηλώνουν, πως κάτω από τον Τρίποδα υπήρχε ένα χάσμα, από το οποίο αναδύονταν αναθυμιάσεις οι οποίες προέρχονταν από τα σπλάχνα της Γής, αν και οι σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες δεν απέδειξαν τίποτε τέτοιο.

Το περίπλοκο αυτό τελετουργικό, βοηθούσε την Πυθία να εισέλθει σε μία διανοητική κατάσταση στην οποία θα καθίστατο απολύτως δεκτική στην θεϊκή έμπνευση, και γι' αυτό το γεγονός πολύ λίγες αμφιβολίες μπορούν να διατυπωθούν. Ο Πλούταρχος, ο οποίος μάλιστα υπήρξε επισήμως και ιερεύς του εν Δελφοίς Απόλλωνος, και ο οποίος ποτέ δεν θα αρνείτο την έμφυτη ιερότητα του τόπου φαίνεται εν τούτοις να δυσανασχετεί αρκετά εμπρός σε όλες τις "αποκλειστικώς φυσικές" εξηγήσεις. Από την άλλη πλευρά πάλι, αυτός ο ίδιος επίστευε μάλλον ξεκάθαρα, και κάτω από το πρίσμα της σαφούς ανωτερότητος του Θεού, ότι δεν ομιλούσε απευθείας ο ίδιος ο Θεός Απόλλων, αλλά μόνον διαμέσου της ιέρειάς του, καθώς η φωνή που ακουγόταν δεν ήταν η φωνή του Θεού, ούτε στην προφορά της, ούτε την γενικώτερη έκφρασή της, ούτε το μέτρο της, αλλά, αντιθέτως όλα ανήκαν στην Πυθία. Ο Θεός απλώς έφερνε στο νού της τα οράματα και εδημιουργούσε ένα φώς μέσα στην ψυχή της, ένα φώς που εδώριζε την δυνατότητα προγνώσεως του μέλλοντος, είχαμε δηλαδή μία σαφέστατη περίπτωση εμπνεύσεως ανωτέρων πραγμάτων μέσα σε μία κοινή θνητή. (2)

ΑΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΣ

Στο γνωστό κείμενό του "Περί Του ΕΙ Του Εν Δελφοίς (388 e), ο Πλούταρχος γράφει ρητώς ότι τα Δελφικά πράγματα αφορούν όχι μόνον τον Θεό Απόλλωνα, αλλά και επίσης τον Θεό Διόνυσο, του οποίου το μερίδιο στα εκεί Ιερά δεν είναι λιγότερο από εκείνο του πρώτου. Οι Δελφοί όντως ήσαν μεν αφιερωμένοι στον Απόλλωνα επί εννέα μήνες του δωδεκαμήνου ενιαυτού, αλλά κατά την διάρκεια των τριών μηνών του χειμώνος, όταν δηλαδή ο Θεός Απόλλων έφευγε για τη μυστηριώδη χώρα των λεγομένων Υπερβορείων, ο Θεός Διόνυσος ήταν εκείνος που παρέμενε ο μοναδικός κύριος του Μαντείου.

Ο Φρειδερίκος Νίτσε είναι αυτός που κατηγορείται, κατά κύριο μέρος, για την άτυχη αυτή δυϊστική άποψη, την οποία και εμείς οι νεώτεροί του πιθανόν υιοθετούμε, όταν εξετάζουμε τις σχέσεις μεταξύ του Θεού Απόλλωνος και του Θεού Διονύσου. Αλλοίμονο όμως, όλες αυτές οι δυϊστικές τυπολογίες, όπως λ.χ. Απολλώνιο στοιχείο κατά Διονυσιακού στοιχείου, πνεύμα κατά ύλης, κ.λπ., πολύ συχνά αποδεικνύονται ότι είναι περισσότερο επιβλαβείς παρά χρήσιμες στο παραμικρό -και άραγε τι το πιο γελοίo αν τυχόν βγουν κάποιοι και περιγράψουν τον σημερινό στείρο, τεχνοκρατικό πολιτισμό ως τάχα.. "Απολλώνιο", βασιζόμενοι στην πιο πάνω αυθαίρετη δυϊστική τυπολογία και αγνοώντας ότι ο Απόλλων υπήρξε Θεός της ποιήσεως, της προφητικής και της εμπνεύσεως.

Η ορθωτέρα άπoψη, συμφώνως προς τους περισσότερο φωτισμένους μεταξύ των αρχαίων συγγραφέων, είναι ότι ο Απόλλων και ο Διόνυσος δεν είναι παρά διαφορετικές όψεις της ιδίας θεϊκής αρχής: ο Θεός Απόλλων τείνει ν' αντιπροσωπεύσει την πιο ενοποιημένη και υπερβατική όψη της θεότητος, ενώ ο Θεός Διόνυσος αντιπροσωπεύει την ενσαρκωθείσα εκείνη, δηλαδή την θεϊκή παρουσία στο βασίλειο της υλικής δημιουργίας, όπου και υφίσταται πολυποίκιλες μεταμορφώσεις. Και για να είμαστε πιο ακριβείς, μπορεί να λεχθεί εδώ ότι ο Θεός Απόλλων αντιπροσωπεύει το μονοπάτι προς την θεϊκή ενότητα, καθώς ταυτιζόταν συχνά με το Ένα, διότι, όπως σημειώνουν ο Πλούταρχος και ο Πλωτίνος, το όνομα Α-Πολλών κατά γράμμα σημαίνει "ο όχι των πολλών". Ο Θεός Διόνυσος από την άλλη πλευρά, αντιπροσωπεύει την κίνηση προς την πολλαπλότητα ή την εγκόσμια εκδήλωση του Θείου. Ή, όπως διεκήρυξε και ο φιλόσοφος Ηράκλειτος: ''ο δρόμος προς τα επάνω και ο δρόμος προς τα κάτω είναι ένας και ο αυτός"

(ΟΔΟΣ ΑΝΩ ΚΑΤΩ ΜΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΗ).

Συμφώνως προς έναν Ορφικό μύθο, ο Θεός Διόνυσος όταν ακόμη ήταν μικρό παιδί (το ίδιο το όνομα Διόνυσος είναι αναγραμματισμός του ''Νους Διός"), του επετέθησαν οι Τιτάνες και τον διαμέλισαν την ώρα που εκείνος έπαιζε με τα παιχνίδια του: έναν καθρέπτη, ένα κουκουνάρι, ζάρια, χρυσά μήλα και ένα κουβάρι μαλλί. Ο Θεός Διόνυσος διαμελίσθηκε και καταβροχθίσθηκε από τους Τιτάνες. Ο Θεός Ζευς στην συνέχεια, κατέκαψε με κεραυνό τους Τιτάνες και από τις στάχτες τους εγεννήθηκε η ανθρωπότης. Επειδή όμως οι Τιτάνες είχαν καταβροχθίσει τον Θεό Διόνυσο, κάθε θνητό άτομο περιέχει μέσα του μία θεϊκή σπίθα, αν και αυτή συνυπάρχει μαζί με την Τιτανική φύση, η οποία πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν. Όμως, μέσω κάποιας μυστικής διαδικασίας που βεβαίως διαφέρει, αναλόγως με την κάθε επί μέρους εκδοχή τού συγκεκριμένου μύθου, ο Θεός Διόνυσος κάποια στιγμή επαναποκτά τα ακρωτηριασμένα μέλη του, όπως και ο Αιγύπτιος Θεός Όσιρις, και ανασταίνεται εκ νεκρών. Συμφώνως προς τον Μακρόβιο, οι μυημένοι στα Ορφικά Μυστήρια έβλεπαν τον Θεό Διόνυσο ως σύμβολο του ενσαρκωθέντος Νοός ή Πνεύματος, το οποίο από την αδιαίρετη καθαυτή φύση του διαιρείται στον ατομικό Νού ή Πνεύμα.

Ο Μακρόβιος αναφέρει ότι γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, στην μυστική παράδοση των Ορφικών, ο Θεός Διόνυσος θεωρείται ότι διαμελίσθηκε από την μανία των Τιτάνων και αφού ετάφη, επανεσυστάθη ολοκληρωμένος και ακέραιος. Ο Νούς, προσφερόμενος να διαιρεθεί από την αδιαίρετη κατάσταση στην οποία ευρίσκεται και επιστρέφοντας από την διαιρεθείσα κατάσταση ξανά στην αδιαίρετη, εκπληρώνει το παγκόσμιο καθήκον, πραγματοποιώντας έτσι τα άγνωστα μυστήρια τής απολύτου φύσεώς του. (3)

Εάν βεβαίως, στην εκπλήρωση αυτή του παγκοσμίου καθήκοντος ο Θεός Διόνυσος, είναι η "κάθοδος", ο Θεός Απόλλων είναι η "άνοδος". Απόδειξη στο γεγονός αυτό αποτελούν τα λόγια του Δαμασκίου, ενός εκ των τελευταίων Νεοπλατωνικών φιλοσόφων: "Όταν ο Θεός Διόνυσος προέβαλε την αντανάκλαση τού εαυτού του στον καθρέπτη, την ακολούθησε και έτσι διεσκορπίσθη παντού στο Σύμπαν. Ο Θεός Απόλλων τον περιεμάζεψε και τον επανέφερε πίσω στον ουρανό, διότι πράγματι αυτός είναι ο Εξαγνιστής Θεός και Σωτήρας του Διονύσου και γι' αυτόν τον λόγο εορτάζεται, ως ο "Διονύσου Χορηγός" (Διονυσοδότης). Κι όπως η Κόρη, έτσι και η Ψυχή κατεβαίνει για να ενσαρκωθεί και, όπως ακριβώς ο Προμηθεύς και οι Τιτάνες, προσδένεται κι αυτή στο ανθρώπινο σώμα, απελευθερώνεται δε μόνον αφού αποκτήσει την δύναμη του Ηρακλέους και περιμαζεύσει τον εαυτό της με την βοήθεια του Θεού Απόλλωνος και της Θεάς Αθηνάς... δηλαδή μέσω των πραγματικά εξαγνιστικών φιλοσοφιών". (4)

Όπως μπορούμε να δούμε από αυτούς τους αρχαίους συγγραφείς, οι σύγχρονες αντιλήψεις μας, είναι πολύ πιo απλοϊκές και δυϊστικές από όσο εμείς οι ίδιοι υποψιαζόμαστε. Οι σύγχρονοι άνθρωποι, τις περισσότερες φορές τείνουμε να θεωρούμε ότι τάχα ο λεγόμενος "πνευματικός κόσμος" αντιπαλεύει τον "υλικό κόσμο". Στην πραγματικότητα όμως, αμφότεροι ευρίσκονται ολοκληρωτικώς σε μία αδιάσπαστη ενότητα και αλληλεξάρτηση: αυτή η ίδια η Φύσις είναι Θεοφάνεια, είναι μία εκδήλωση του Θείου. Και όπως το έθεσε ο φιλόσοφος Πλάτων, ο χρόνος είναι μία κινούμενη εικόνα της αιωνιότητος. Ο Θεός Διόνυσος, ως ο ζωντανός φυσικός κόσμος, είναι μία κινούμενη εικόνα του Θεού Απόλλωνος. Μέσα στο Ιερό Κέντρο (δηλαδή στον Ομφαλό), ο πραγματωθείς χρόνος και η Αιωνιότης, ο Θεός Διόνυσος και ο Θεός Απόλλων είναι ένα και το αυτό. Ας προχωρήσουμε λοιπόν τότε στο να εξετάσουμε αυτό το μοναδικό σημείο όπου ο Θεός Διόνυσος και ο Θεός Απόλλων έχουν "ίσο μερίδιο".

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πλουτάρχου: "Περί Των Εκλελοιπότων Χρηστηρίων" 432d-e.

2. Πλουτάρχου: "Περί Του Μη Χραν Έμμετρα Νυν Την Πυθίαν" 397c-d.

3. Μακροβίου: "Σχόλια Πάνω Στο Όνειρο Του Σκιπίωνος".

4. Δαμασκίου: Από το βιβλίο του L. G. Westerink "The Greek Commentaries on Plato's Phaedo", Άμστερνταμ, North Ho//and Publ. Co 1977. Από το βιβλίο του Ph.D. David Fideler: ΔΕΛΦΟΙ, Η ΦΩΝΗ ΑΠΟ ΤΟ ΙΕΡΟ ΚΕΝΤΡΟ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο David Fideler, Ph.D. στην Φιλοσοφία και την Ιστορία των Επιστημών και της Κοσμολογίας, έχει να επιδείξει ένα πλούσιο συγγραφικό έργο πάνω στις φιλοσοφικές και κοσμολογικές Παραδόσεις του δυτικού κόσμου. Είναι από το 1991 ο εκδότης της επιθεωρήσεως 'ΆΙeχandria", ενώ από την δεκαετία του 80 διευθύνει τις εκδόσεις "Phanes Press" και ασχολείται παράλληλα με την αστρονομία και την μουσική σύνθεση. Διάφορα άρθρα του έχουν φιλοξενηθεί στις επιθεωρήσεις Lapis, Kosmos, Parabola, Gnosis, Κ.ά.

Το έτος 1993 εξέδωσε το βιβλίο του "Jesus Christ, Sun of God: Ancient Cosmology and Early Christian Symbolism". Από τις εκδόσεις "Phanes Press", έχει εκδώσει αρκετά φιλοσοφικά κείμενα της Ελληνικής Γραμματείας με έμφαση στους νεοπλατωνικούς (Πορφύριο, Ιάμβλιχο κ.ά.) και τους πυθαγορείους (Πυθαγόρα, Νικόμαχο κ.ά.) καθώς και τον "Βίο Πρόκλου" του Μαρίνου (το έτος 1986).