Με δύναμη από το παρελθόν (ή πώς είναι δυνατόν να ζωντανέψει ένας εγκαταλειμμένος τόπος)

Σε συνέχεια του εξαιρετικού άρθρου του Γιάννη Λουκά με τίτλο "Ένα δίκτυο θεματικών Μουσείων και μια πρόταση για την Αράχωβα" (30/07/2010, δείτε το εδώ), παραθέτω ένα ακόμη άρθρο, που αφορά το μουσείο υδροκίνησης στη Δημητσάνα, και για το πώς είναι δυνατόν να ζωντανέψει ένας εγκατελειμμένος τόπος.

Ελπίζω να προβληματιστούμε όλοι για τέτοιου είδους ενέργειες και να δούμε με ποιους άλλους τρόπους μπορούμε να προσφέρουμε ποιοτικές υπηρεσίες, επιμηκύνοντας την ήδη συρρικνούμενη τουριστική περίοδο της Αράχωβας, με σεβασμό στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον μας και στην ιστορία μας.
Κι όσοι βρεθείτε εκεί κοντά, στη Δημητσάνα, κάντε μια βόλτα στο μουσείο αυτό... Αξίζει πραγματικά τον κόπο...

Πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια, η Δημητσάνα, η ιστορική αρκαδική κωμόπολη (πρωτεύουσα του Δήμου Γορτυνίας με τον «Καλλικράτη»), ήταν ένας εγκαταλειμμένος τόπος, όπως άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος της ορεινής Ελλάδας, μετά το τέλος του εμφυλίου. Με αποδεκατισμένο το πιο εύρωστο κομμάτι του, τους νέους, που αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, πήραν των ομματιών τους για Αθήνα και ξενιτιά.
Το καλό είναι ότι, στα χρόνια που ακολούθησαν, δεν αξιοποιήθηκε με τον τρόπο που αξιοποιήθηκε η παραλιακή Ελλάδα -κι έτσι διασώθηκε.

Ωσπου το 1987, το Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ιδρυμα της ΕΤΒΑ ενδιαφέρθηκε για τη δημιουργία ενός πρότυπου Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης, σε μια περιοχή ελάχιστα έξω από τη Δημητσάνα, στη μυθική κοιλάδα του ποταμού Λούσιου, όπου τα προηγούμενα χρόνια ήταν συγκεντρωμένες σειρά δραστηριότητες, με κινητήρια δύναμη το τρεχούμενο νερό, που συντηρούσαν τους κατοίκους. Ηγουν: μύλοι (άλεθαν κυρίως δημητριακά), νεροτριβές (για την κατεργασία υφαντών), μπαρουτόμυλοι (για την παραγωγή της περίφημης δημητσανίτικης μπαρούτης - με θανατηφόρα συχνά δυστυχήματα), βυρσοδεψεία (για την κατεργασία δερμάτων), νεροπρίονα (για την κοπή ξυλείας).

Η Μητρόπολη Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως δώρισε τη χρήση των ερειπωμένων εγκαταστάσεων (ανήκαν στην κοντινή Μονή Αιμυαλών) και άρχισε η υλοποίηση του έργου, που κράτησε περί τα δέκα χρόνια, με το ίδρυμα της ΕΤΒΑ...

...να δαπανά το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού του. Η ολοκλήρωση όμως έγινε δυνατή χάρη στην ένταξη του έργου στο Β' Πακέτο Στήριξης της Ευρωπαϊκής Ενωσης από την περιφέρεια Πελοποννήσου, ενώ αγκαλιάστηκε από τις τοπικές αρχές και τους κατοίκους.

«Θα διέκρινα δύο κυρίως στόχους στην προσπάθειά μας», γράφει ο διοικητής της ΕΤΒΑ Γιώργος Κασμάς σε σχετικό φυλλάδιο του 1997. «Ο πρώτος ήταν να δημιουργήσουμε έναν σοβαρό πόλο έλξης για τους επισκέπτες στην ορεινή Γορτυνία. Ο δεύτερος στόχος ήταν να αναστήσουμε, μέσα από αυτό το μουσείο, τα βιώματα εκείνων που θυμούνται ακόμη τους μύλους να δουλεύουν, αλλά κυρίως να διδάξουμε στα παιδιά μας τη σημασία της υδροκίνησης για την προβιομηχανική κοινωνία καθώς και την τεχνολογία της παραδοσιακής παραγωγής. Ευχή μας είναι, τέλος, να παραδώσουμε στα παιδιά των ηλεκτρονικών υπολογιστών εκείνη την κρυφή γοητεία των παλιών μυλικών συγκροτημάτων, που ήταν πλαισιωμένα από τις ανάγκες, τις αγωνίες, τις χαρές και τις λύπες των παλαιότερων κοινωνιών μας».

Πόλοι έλξης

Απ' ό,τι φαίνεται, στα χρόνια που ακολούθησαν από την έναρξη της λειτουργίας του, το μουσείο έγινε πόλος έλξης τόσο για ντόπιους όσο και, κυρίως, για ξένους που καταφτάνουν κατά μόνας ή με εκδρομικά πούλμαν. Με συνέπεια ν' αλλάξει το πρόσωπο της Δημητσάνας: νέα ξενοδοχεία και ξενώνες, εστιατόρια, τουριστικές και άλλες επιχειρήσεις, ενώ οι ξενιτεμένοι επισκεύασαν τα παραδοσιακά σπιτικά τους (η Δημητσάνα έχει κηρυχθεί διατηρητέα). Από κοντά πρόσφατα -ακόμη ένας πόλος έλξης- ολοκληρώθηκε, με δαπάνη κληροδοτημάτων επιφανών Δημητσανιτών, του Ιδρύματος Νιάρχου, της Εθνικής Τράπεζας, της Αδελφότητας Δημητσανιτών «Γρηγόριος ο Ε'» που είχε και την πρωτοβουλία της δημιουργίας του και απλών πολιτών, ένα σύγχρονο Διασυνεδριακό - Πολιτιστικό Κέντρο. Και ακόμα ένα υπαίθριο θέατρο με τ' όνομα του Μίκη Θεοδωράκη, που επί χούντας είχε εξοριστεί στη γειτονική Ζάτουνα, όπου υπάρχει και μουσείο με τ' όνομά του.

Να προστεθεί ότι η Δημητσάνα διαθέτει ένα παρελθόν που μετράει από την αρχαιότητα (Τεύθις το αρχαίο της όνομα, με αναφορά στην «Ελλάδος Περιήγηση» του Παυσανία), με υπολείμματα από τα κυκλώπεια τείχη, ιστορικά και θρησκευτικά μουσεία, μονές και μια βιβλιοθήκη με πολύτιμα συγγράμματα, έγγραφα και αντικείμενα.

Κάτι ακόμα σημαντικό: σε αντίθεση με την παραλιακή Ελλάδα, η ορεινή παραμένει ελκυστική χειμώνα - καλοκαίρι. Βάλτε και το γεγονός ότι, εκεί που παλιότερα χρειαζόταν με τις συγκοινωνίες κοντά μία ημέρα για τα 210 χιλιόμετρα Αθήνα - Δημητσάνα, σήμερα, μέσω Αττικής και Εθνικής Οδού, αρκούν λιγότερες από δυόμισι, σε μια καταπράσινη, στο μεγαλύτερο μέρος της, διαδρομή.

Μ' αυτά και μ' αυτά θα μπορούσε να εκτιμηθεί ότι η Δημητσάνα αποτελεί πρότυπο για το πώς μπορεί ένας εγκαταλειμμένος τόπος να πάρει τα πάνω του. Ωστε κάποτε, όταν γίνει πληρέστερα αντιληπτό ότι η Αθήνα δεν αντέχει να συντηρεί -και μάλιστα με την υπάρχουσα κρίση- τους μισούς κατοίκους της χώρας, ν' αρχίσει πιο συστηματικά -και με κάποια κρατικά κίνητρα- αυτό που κάποιοι πραγματοποιούν ήδη: η επιστροφή στις εγκαταλειμμένες γονικές εστίες.

Και δεν είναι μόνο οι τουριστικές δραστηριότητες. Κοντά σ' αυτές είναι τα ακαλλιέργητα χωράφια και τα ζωντανά -για προσωπικές έστω ανάγκες. (Οι παλιοί έχουν να λένε: στην Κατοχή δεν είναι η επαρχία που πείνασε, αλλά η Αθήνα).

Από enet.gr