Δίκτυο θεματικών μουσείων - μουσείο της ελιάς και του ελληνικού λαδιού Σπάρτης: να το γνωρίσουμε οπωσδήποτε...

Του Γιάννη Αν. ΛΟΥΚΑ

Εισαγωγή

Αγαπητέ Ντελάλη,

Όταν στις 30-07-2010 σου έστελνα το άρθρο για το Δίκτυο Θεματικών Μουσείων δεν μπορούσα να φαντασθώ μια τόσο άμεση, έγκυρη και εντυπωσιακή επιβεβαίωση των απόψεων αυτής της ανάρτησης, όπως αυτή προκύπτει από το άρθρο του Δημήτρη Γκιώνη στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, που μας το παρουσίασες, κάνοντας και τη συσχέτιση των δύο άρθρων, για τα οποία σε ευχαριστώ και δημοσίως. Μάλιστα θα μπορούσα να πω ότι οι δικές μου θέσεις για τη χρησιμότητα και την αναγκαιότητα τέτοιων Μουσείων ήταν αρκετά πιο ήπιες από τον απολογισμό που κάνει ο συντάκτης του παραπάνω άρθρου.

Δεν αναφέρω τα παραπάνω ούτε για να "ευλογήσουμε τα γένια μας", ούτε για να δρέψουμε δάφνες, τις οποίες βέβαια και δε δικαιούμαστε κανένας μας, όσο ακόμα το θέμα βρίσκεται σε "φιλολογική" συζήτηση και όσο το κτιριακό κόσμημα του Παλιού Δημοτικού μας Σχολείου (αρνούμαι να το αναφέρω ως Μουσείο) βρίσκεται στη σημερινή απαράδεκτη χρήση του.

Το αναφέρω για να πιστέψουμε στις δυνατότητές μας και στο όνομα της Αράχωβας που κουβαλάει μιαν ανεξάντλητη ιστορία και παράδοση, που αποτελούν τα γερά μας θεμέλια. Ακόμα, για να λειτουργήσουμε δημιουργικά με στραμμένο το βλέμμα στο μέλλον υπό τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται αλλά και για να παραδειγματισθούμε από αξιόλογες προσπάθειες που έχουν πραγματοποιηθεί σε άλλα μέρη και κυριολεκτικά άλλαξαν τον "ρουν" της τοπικής ιστορίας, όπως με σαφήνεια υποστηρίζει το άρθρο για το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης της Δημητσάνας.

Στο άρθρο μου εκείνο οι προσεκτικοί αναγνώστες (τους οποίους και ευχαριστώ μέσω του ΝΤΕΛΑΛΗ για τα καλά τους λόγια όταν με συναντούν) θα θυμούνται ότι είχα παροτρύνει τους αναγνώστες (εκτός από ταβέρνες, μπαράκια και παραλίες) να προσπαθήσουν να επισκεφθούν και κάποιο από τα Μουσεία αυτού του Δικτύου που καλύπτει σχεδόν όλη την Ελλάδα, άμα αυτό "καλιάσει". Εκτός λοιπόν από τον «Αχό της ΑΡΑΧΩΒΑΣ» που είχε προηγηθεί παρουσιάζοντας το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Τήνου και τον ΝΤΕΛΑΛΗ που ακολούθησε με την αναδημοσίευση του άρθρου για το Μουσείο Δημητσάνας, θα προσθέσω σήμερα και την αφεντιά μου παρουσιάζοντάς σας σύντομα το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού Σπάρτης που "κάλιασε" να το επισκεφθούμε. Ελπίζω πάντως να μην είμαι ο μοναδικός που έλαβα υπόψιν τη δική μου παρότρυνση κατά τη γνωστή παροιμία "Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει".

Ο τόπος και ο χρόνος

Ήταν Πέμπτη 19 Αυγούστου όταν, επιστρέφοντας από τη Μάνη με τη Γιάννα και τον Αναστάση, αποφασίσαμε εκτός από την πολυπόθητη επίσκεψη στη γαλήνια παλαιολόγεια καστροπολιτεία του Μυστρά, να επισκεφθούμε και το Μουσείο Ελιάς και Λαδιού στη Σπάρτη. Παρά τη μεγάλη κούραση από την ανάβαση και την υπερβολική ζέστη, τελικά το επισκεφθήκαμε και δεν το μετανιώσαμε καθόλου.

Και επειδή η καλή μέρα φαίνεται από το πρωί, η πρώτη μου καλή εντύπωση προήλθε από την καταπληκτική για τα ελληνικά δεδομένα σήμανση...

...που καθοδηγούσε με ακρίβεια από κάθε είσοδο στην πόλη της Σπάρτης μέχρι το Μουσείο και τον πιο άσχετο επισκέπτη. Μάλιστα οι πινακίδες ήταν οι γνωστές καφέ πινακίδες που σημαίνουν τα αρχαιολογικά και πολιτιστικά μνημεία. (Άραγε ως χώρα αλλά και ειδικά στην Αράχωβα είμαστε περήφανοι για τη σήμανση και τις ενημερωτικές μας πινακίδες; Γιάννης ρωτάει, εσείς απαντάτε).

Δεύτερη καλή εντύπωση: Το Μουσείο διαθέτει δίπλα ακριβώς στην είσοδο ένα τεράστιο πάρκινγκ, παρότι βρίσκεται σε ένα φαρδύ δρόμο με δενδροφυτεμένη νησίδα (όπως οι περισσότεροι δρόμοι της Σπάρτης), που δεν είναι και πολυσύχναστος.

Τρίτη καλή εντύπωση: Μπροστά από ολόκληρη την πρόσοψη ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ το παρκάρισμα με ειδικές πινακίδες και αυτό ΤΗΡΕΙΤΑΙ!

Το Μουσείο

Στεγάζεται στο χώρο της παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρίας, η χρήση του οποίου παραχωρήθηκε στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (Π.Ι.Ο.Π.) - που έχει και την ευθύνη λειτουργίας του - από το Δήμο Σπαρτιατών. Πρόκειται για ένα διώροφο βιομηχανικό κτίριο στο οποίο κυριαρχούν τα τούβλα, το σίδερο, το γυαλί και το ξύλο.

Στον άνω όροφο, όπου είναι και η κύρια είσοδος, παρουσιάζεται η μακραίωνη ιστορία των δύο αγαθών (της ελιάς και του λαδιού) και παράλληλα αναδεικνύεται η πολύπλευρη σημασία τους για τον Ελλαδικό χώρο, σε πεδία όπως η οικονομία, η διατροφή, η υγιεινή, οι λατρευτικές συνήθειες, τα λαϊκά έθιμα.

Στην υπαίθρια έκθεση γίνεται αναφορά στην ελαιοκαλλιέργεια και ελαιοσυλλογή, ενώ παρουσιάζονται επίσης τρία ελαιοτριβεία, ένα των Προϊστορικών, ένα των Αρχαίων και ένα των Βυζαντινών χρόνων, τα οποία τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων. (Εδώ παρατήρησα και τη μοναδική έλλειψη που εντόπισα, καθώς από το μηχανισμό της ελαιοσυλλογής έλλειπε μια «τναχτόβεργα» - μιας και είμαστε και κοντά στο παζάρι του Αγιαννιού στο Ξεροπήγαδο).

Στον κάτω όροφο συνεχίζεται η παρουσίαση της εξέλιξης της τεχνολογίας των ελαιοτριβείων στην Ελλάδα από τους Μεταβυζαντινούς χρόνους έως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Εκτίθενται μηχανισμοί που σώζονται ή/και έχουν αποκατασταθεί, καθώς και μεγάλες κινούμενες μακέτες, που βοηθούν τους επισκέπτες να αντιληφθούν τις παραδοσιακές τεχνικές παραγωγής του λαδιού. Δηλαδή με απλά λόγια ο Αναστάσης με ένα κουμπί έθετε σε λειτουργία υδροκίνητα, ατμοκίνητα ή πιο σύγχρονα ελαιοτριβεία και παρακολουθούσε κατάπληκτος όλους τους σχετικούς μηχανισμούς. Τα αναφέρω γιατί θεωρώ ότι το κριτήριο της μουσειολογικής επιτυχίας ενός σύγχρονου Μουσείου είναι το να κάνει τα παιδιά να μη βαριούνται και να μη διαμαρτύρονται θέλοντας να φύγουν.

Και ως ένα τέτοιο σύγχρονο Μουσείο πλαισιώνεται επίσης από ψηφιακές παραγωγές, ενώ παράλληλα λειτουργούν κυλικείο, εκθετήριο, πωλητήριο και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Ταυτόχρονα είδαμε και εκθέσεις καλλιτεχνών με σχετικά θέματα.

Επίλογος

Σταματώ εδώ την περιγραφή. Τα υπόλοιπα εντός του Μουσείου με φυσική παρουσία. Το μόνο που θέλω να προσθέσω είναι ότι με την καταπληκτική και πληρέστατη αυτή έκθεση παίρνει κανείς μια γεύση της αξίας του λαδιού και της ελιάς για την ανθρώπινη ζωή και τον ανθρώπινο πολιτισμό. Και συνάμα ότι ένιωσα πολύ περήφανος που κατάγομαι από ένα χωριό με μακροχρόνια και παραδοσιακή παραγωγή ελιάς και λαδιού και με συνεχή παρουσία ελαιοτριβείων. Χώρια που ξαναπέρασαν γρήγορα από τα μάτια μου οι εικόνες να πηγαίνω μαζί με τον παππού μου το Γιάννη Σαμαρτζή-Φέκο και το μουλάρι του τη Μαρίκα τις ελιές στη ΒΙΟ, ξανάνιωσα τη μυρωδιά του ελαιόκαρπου, των φύλλων, του φρέσκου λαδιού, ξαναγεύθηκα το καψαλιστό ψωμί των λιτροβιαρέων το βουτηγμένο στο λάδι και ξανάκουσα το θόρυβο των παλιότερων ή των σύγχρονων μηχανών. Αναχώρησα από το Μουσείο τρισευτυχισμένος και με νοσταλγικές εικόνες.

Πρόταση προς το νέο Δ.Σ. και το Προεδρείο του Ελαιουργικού Συνεταιρισμού Αράχωβας "H ΑΝΑΛΗΨΙΣ"

Αγαπητοί συμπατριώτες καλορίζικοι και καλή επιτυχία στο έργο σας. Ελπίζω με την καθοδήγηση των παλιότερων αγροτών να επιλυθούν σιγά - σιγά τα θέματα που έχουν συσσωρευτεί. Δεν τολμώ να κάνω καμία άλλη πρόταση παρά μόνο μία απλή ιδέα: είναι αμαρτία να είναι κάποιος (μικρός ή μεγάλος) ελαιοπαραγωγός και να μην έχει δει αυτόν το συγκεντρωμένο θησαυρό του Μουσείου, πολλά από τα εκθέματα του οποίου αποτελούν βιώματα για τους παλιότερους.

Επίσης είναι ανεπίτρεπτο ένας Συνεταιρισμός με τέτοια παράδοση και ιστορία να αποτελείται από αποξενωμένα μέλη.

Η πρότασή μου: εκλεκτό Προεδρείο οργανώστε μια εκδρομή για το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού της Σπάρτης. Το κέρδος θα είναι μεγάλο και για το Συνεταιρισμό και για τα μέλη και για το μέλλον των Μουσείων της Αράχωβας. Τολμείστε το, όσες δυσκολίες κι αν συναντήσετε, όση κριτική και ειρωνία κι αν δεχθείτε.

Σας ευχαριστώ πάντως για την προσοχή σας είτε συμφωνείτε, είτε διαφωνείτε με την πρότασή μου.

Με εκτίμηση

ΙΑΛ

1. ΥΓ1: Καθώς το κτίριο του Μουσείου ανήκε στην παλιά Ηλεκτρική Εταιρία Σπάρτης υπάρχουν έξω από την κύρια είσοδο φωτογραφίες από τους "πρωταγωνιστές" της πρώτης ηλεκτροδότησης της Σπάρτης περί τα 1930, καθώς επίσης και φωτογραφίες από τη λειτουργία του εργοστασίου. Γνωρίζουμε άραγε ότι η Αράχωβα προηγήθηκε στην ηλεκτροδότηση από πολλές μεγάλες ελληνικές πόλεις, καθώς διέθετε ηλεκτρικό ρεύμα από το 1924 χάρη στο αστραφτερό μυαλό και την απίστευτη εφευρετικότητα του αραχωβίτη Λουκά Τσότρα; Τι έχουμε προβάλει απ’ αυτό;
2. ΥΓ2: Το μελλοντικό Λαογραφικό Μουσείο αλλά και ένα θεματικό Μουσείο δεν το οφείλουμε μόνο στην ιστορία, το παρελθόν και την παράδοση της Αράχωβας. Το οφείλουμε και στους επαγγελματίες της Αράχωβας, που ο καθένας πιστεύω μόνος και αβοήθητος έφτιαξε και διατηρεί επιχειρήσεις υψηλού επιπέδου σε υπέροχα κατά κανόνα κτίρια (αναπαλαιωμένα ή σύγχρονα με υψηλή αισθητική) και δίνει τη μάχη της καθημερινότητας σε ένα αβέβαιο και εχθρικό (κρατικό) περιβάλλον. Ο πόλος έλξης που θα δημιουργηθεί θα τροφοδοτήσει τις επιχειρήσεις τους που προσφέρουν κατά κανόνα υψηλές τουριστικές υπηρεσίες. Δε νομίζετε ότι δικαιούνται κι αυτοί, που ρισκάρουν τόσα, επενδύουν στον τόπο τους και απασχολούν τόσο προσωπικό, μια μικρή βοήθεια που θα προβάλλει ταυτόχρονα και την Αράχωβα;
3. ΥΓ3: προς τον Γαβριά (σχολιαστή του προηγούμενου άρθρου μου)... Αγαπητέ άγνωστε φίλε ειλικρινά δεν μπορώ να σου απαντήσω αν ένας κούκος φέρνει την άνοιξη (άλλωστε σήμερα ούτε έναν κούκο δεν μπορούμε πια να ακούσουμε). Σίγουρα όμως ένα Μουσείο Υπαίθριας Υδροκίνησης έφερε την άνοιξη στη Γορτυνία και τη Δημητσάνα, πατρίδα άλλωστε του εθνομάρτυρα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄.