Επέτειος σφαγής Διστόμου

Εκεί που σφαγιάσθηκε και ο Ανθρώπινος Πολιτισμός

Του Γιάννη Αν. ΛΟΥΚΑ

Ποιο είναι το όριο της ανθρώπινης κτηνωδίας; Ποιο είναι το απώτατο σημείο της ανθρώπινης θηριωδίας; Υπάρχει ένα ναδίρ στη φρίκη; Τι κάνει έναν άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα σαρκοβόρα θηρία της ζούγκλας; Πότε ο ενστικτώδης και ζωώδης πρωτογονισμός μπορεί να παραμερίσει κάθε ανθρώπινη αξία; Πόση αγριότητα μπορεί να κρύβει μια ανθρώπινη ψυχή; Πόσο λυσσασμένο όργιο εγκληματικής ακολασίας μπορεί να επινοήσει το ανθρώπινο μυαλό; Τι σημαίνει Πολιτισμός; Ανθρωπιά; Χριστιανισμός; Ποιος δικαιούται τελικά να ονομάζεται άνθρωπος; Αρκεί και μόνο οι γεννήτορές του να ανήκουν στο ανθρώπινο είδος;

Κυρίες και Κύριοι,

Στα ερωτήματα αυτά δεν έχω δώσει ακόμη απάντηση (και πολύ φοβάμαι όχι μόνο εγώ αλλά και όλη η ανθρωπότητα), παρότι συμμετέχω ανελλιπώς εδώ και 21 χρόνια στις εκδηλώσεις της επετείου της Σφαγής του Διστόμου. Ξεκίνησε σαν μια επαγγελματική υποχρέωση και έχει καθ-ιερωθεί (με την πραγματική έννοια του ιερού) ως ένα χρέος, μια εσωτερική ανάγκη, μία εξιλέωση, μία ευκαιρία. Τι είδους ευκαιρία; Για μια αντιπολεμική εσωτερική εκκωφαντική κραυγή την ώρα που τρία μαχητικά αεροσκάφη της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας με άψογο σχηματισμό τιμούν τους άμαχους και άοπλους νεκρούς. Ευκαιρία για τη συνειδητοποίηση του μεγάλου αγαθού της ειρήνης όχι μόνο εξωτερικής αλλά και της ενδότερης που άλλωστε ήταν και η προτροπή του Χριστού μετά την Ανάστασή Του: "Ειρήνη υμίν". Ευκαιρία για ανάμνηση μιας από τις χειρότερες τραγωδίες της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας. Αλλά και ευκαιρία για ένα "Θεός σχωρέστους" για τα αθώα και ανυπεράσπιστα θύματα ενός ολοκαυτώματος, που έζησαν τραγικές τελευταίες στιγμές γεμάτες τρόμο, ταπεινώσεις, εξευτελισμούς, βασανιστήρια, αγωνία για την τύχη των δικών τους ανθρώπων και κυρίως ένα πελώριο «ΓΙΑΤΙ»!

Αυτό το ΓΙΑΤΙ το περιγράφει ιδανικά ο ΚΑΙ συμπατριώτης μας ποιητής Ανδρέας Τσούρας: «Γιατί μας σκότωσαν; Ενώ εμείς μόλις είχαμε θερίσει την ειρήνη στα χωράφια του Διστόμου;» Ξέρετε, σωστά υποστηρίζουμε ότι ο συμβολισμός της Σφαγής του Διστόμου ανήκει σε όλη την Ελλάδα και σε όλη την Οικουμένη, ο πόνος όμως για τα αδικοχαμένα πρόσωπα ανήκει στους ίδιους τους Διστομίτες και αφορά ανθρώπους που γνώριζαν ή (δυστυχώς) δεν πρόλαβαν να γνωρίσουν και για το λόγο αυτό ας τους αντιμετωπίζουμε εμείς οι άλλοι με περισσότερο σεβασμό, ευαισθησία και διάκριση (με την ορθόδοξη έννοια).

Αγαπητοί συμπατριώτες Αραχωβίτες, μήπως θεωρείτε όλα αυτά «λίγο υπερβολικά»;

Έχετε δίκιο σ’ αυτό. Και θα εξακολουθήσετε να το έχετε αυτό το δίκιο μέχρι να αποφασίσετε να έρθετε μια 10η Ιουνίου στο Δίστομο ή να διαβάσετε ένα μικρό βιβλιαράκι περίπου 100 σελίδων του γνωστού μας Τάκη ΛΑΠΠΑ "Η ΣΦΑΓΗ ΤΟΥ ΔΙΣΤΟΜΟΥ ΧΡΟΝΙΚΟ" (αν μπορέσετε να το διαβάσετε με άνεση ολόκληρο!).

Γράφτηκε πέντε μόνο μήνες μετά τα γεγονότα του Ιουνίου του ’44 και ο κάθε αναγνώστης σοκάρεται όχι από την ωμότητα της περιγραφής, αλλά από την ωμότητα των πραγματικών γεγονότων. Το διάβασα αφού μου το δάνεισε ο Διστομίτης κ. Νίκος Λεον. Παντίσκας και ΔΕΝ το συνιστώ σε όλους. Όσοι όμως το διαβάσετε θα μου πείτε σίγουρα ότι, όχι μόνο δεν είναι "υπερβολικά" όσα έγραψα, αλλά πολύ λίγα και αθώα. Όσοι όμως δεν κάνετε τίποτε από τα δύο που σας πρότεινα, για τους δικούς σας λόγους, επιτρέψτε μου να σας μεταφέρω μερικά στοιχεία από αυτήν την ημέρα, έτσι όπως τουλάχιστον τα βιώνω εγώ.

Μια πρώτη αίσθηση παίρνει κανείς εισερχόμενος στο Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου πάνω από την είσοδο, εκεί που συνήθως αναγράφονται δωρητές και ευεργέτες, εδώ αναγράφονται τα ονόματα των θυμάτων. Ένα πρώτο σφίξιμο.

Μετά την επιμνημόσυνη δέηση η πομπή ξεκινά από το Ναό για να καταλήξει στο Μαυσωλείο. Συνήθως ο καιρός είναι πολύ ζεστός, ο ήλιος καίει, η ώρα του μεσημεριού είναι δύσκολη, η διαδρομή μεγάλη, ο ανήφορος κοπιαστικός, το ένδυμα επίσημο, αλλά πιστέψτε με, αξίζει τον κόπο. Όπως κάθε ανάβαση, έτσι κι αυτή έχει τον κόπο της, θέλει προσπάθεια αλλά σε οδηγεί ψηλότερα. Από την επιπεδότητα του Διστόμου φθάνουμε στο ύψος του Μαυσωλείου, από τις γειτονικές, που εκτυλίχθηκαν οι σκηνές του δράματος των αθώων, στο οστεοφυλάκιο της αιώνιας ανάπαυσης. Ένας αλληγορικός Γολγοθάς που καταλήγει στη συγκίνηση της ανάγνωσης των ονομάτων των θυμάτων και στη λύτρωση από την επιτέλεση ενός εθνικού χρέους προς τα θύματα του αγώνα για Ελευθερία και Εθνική Αξιοπρέπεια.

Φθάσαμε λοιπόν στη συγκλονιστική στιγμή του προσκλητηρίου των νεκρών της σφαγής. Ένας νεαρός άνδρας εκφωνεί τα ονόματα των ανδρών – θυμάτων και μια κοπέλα των γυναικών, ενώ ένας τρίτος εκφωνεί το "παρών". Ακούγονται μόνο όνομα, πατρώνυμο, ηλικία. Τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο. "Κουράζεται" κανείς να ακούει τόσα ονόματα. Οι θύτες δεν κουράζονταν να σκοτώνουν τόσα θύματα;

Η μουσική υπόκρουση είναι από το μελοποιημένο "Ω Γλυκύ μου Έαρ", η σιωπή κατανυκτική, καμία κίνηση, μάτια κλαμένα από τους συγγενείς, βουβή συγκίνηση και περίσκεψη από τους υπόλοιπους, ελαφρύ αεράκι που παιχνιδίζει με την τεράστια μεσίστια σημαία σαν μια αντιδραστική πράξη στην απόλυτη ακινησία των ανθρώπων, σαν μια μικρή ένδειξη δειλής αναγέννησης μέσα από τα κουφάρια και τα ερείπια. Και γύρω να ατενίζουμε την καλοκαιρινή φύση με τα διστομίτικα χωράφια στην ώριμη καρποφόρα περίοδό τους να παρασύρουν, όχι μόνο το βλέμμα μας να τα περιηγηθεί από εκεί ψηλά, αλλά και τη φαντασία μας να γυρίσει 66 χρόνια πίσω και να ανασυνθέσει σκόρπιες εικόνες καθημερινής ειρηνικής πολύμοχθης αγροτικής ζωής μέσα σε ένα πολεμικό περιβάλλον γερμανικής κατοχής.

Το ημερολόγιο δείχνει 10 Ιουνίου 1944 και ο χάρτης ένα ειρηνικό και φιλήσυχο χωριό με πληθυσμό περίπου 2.000 ανθρώπων και απασχόληση αγροτική και κτηνοτροφική. Για τους κατοίκους είναι μια "κανονική" εργάσιμη μέρα, όσο "κανονική" μπορεί να είναι μια μέρα γερμανικής κατοχής. Ο κόσμος όμως πρέπει να ζήσει, να εργαστεί, να επιβιώσει, να συντηρήσει την οικογένεια, να μεγαλώσει τα παιδιά του κι όλα αυτά με την προσδοκία της λευτεριάς που φαινόταν ότι πλησίαζε. Οι άνδρες και οι μεσόκοπες γυναίκες στα χωράφια, στη σκληρή δουλειά του θερισμού, οι μανάδες με τα παιδιά στα σπίτια, ο παπα-Σωτήρης στην εκκλησία για το μνημόσυνο θυμάτων της εκτέλεσης στον Καρακόλιθο, καθένας στο καθήκον του και στον αγώνα του.

Και μέσα στη διάρκεια της μέρας όλα άλλαξαν. Με κύριο αίτιο το οργανωμένο σχέδιο των γερμανικών ταγμάτων εφόδου (τα γνωστά S-S) για κάθε είδους βιαιοπραγίες, με στόχο των εκφοβισμό των κατοίκων της υπαίθρου και αφορμή τα θύματα που είχαν οι γερμανικές δυνάμεις σε μια μάχη με αντάρτικα σώματα κοντά στο Στείρι, εκτυλίχθηκε από το απόγευμα μέχρι τη δύση του ήλιου ένα ανείπωτο δράμα, μια φρικαλεότητα, ένα κορυφαίο έγκλημα πολέμου. Οι πάνοπλοι και παντοδύναμοι και πολυάριθμοι Γερμανοί στρατιώτες (υπολογίζονται περί τους χίλιους), ξεσπούν αναίτια και αδικαιολόγητα όλο τους το μένος, ξεβράζοντας το βόρβορο της αρρωστημένης τους ψυχής και τη διαστροφή της φασιστοποιημένης σκέψης τους, στους ανυπεράσπιστους κατοίκους του χωριού χωρίς να εξαιρέσουν ούτε τις πιο αδύναμες ομάδες. Τίποτε δεν μπορεί να περιγράψει αυτό που έγινε. Αίμα, αίμα, αίμα! Παντού σκοτωμένοι, ετοιμοθάνατοι, λαβωμένοι. Στα χωράφια, στα κάρα, στα άλογα και στα μουλάρια, στα σπίτια, στα κατώγια, στις αυλές, στους δρόμους.

Έχει ειπωθεί ότι με τους αριθμούς μπορείς να πεις τα πάντα, ακόμα και την ΑΛΗΘΕΙΑ.

Εδώ οι αριθμοί προσεγγίζουν την αλήθεια και την πραγματικότητα. Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο του Τάκη Λάππα: «Μέσα σε μια μέρα, σε μια ώρα, είχαν σκοτώσει πάνω από διακόσιες ψυχές, σ’ ένα χωριό που σύψυχο δεν ήταν παρά δυο χιλιάδες. Μ’ άλλα λόγια το δέκατο! Βυζασταρούδια κι αβάφτιστα εφτά, παιδιά δύο με πέντε χρονώ δεκαπέντε, έξη με δώδεκα εικοσιπέντε. Τ’ όλον σαρανταεφτά παιδιά. Ενενηνταμιά γυναίκες και εικοσιπέντε γέροι. Αντρόγυνα κοντά είκοσι. Φαμελιές ολόκληρες ξεκλήρισαν και δεν απόμεινε μήτε ένας. Στα θύματα αυτά θα πρέπει να προστεθούν κι άλλοι τόσοι λαβωμένοι. Οι Γερμανοί δεν αρκέστηκαν μονάχα στο να σκοτώνουν ανθρώπους. Ακόμα και περί τα εβδομήντα ζωντανά γίνανε θύματά τους.»

Να σημειωθεί εδώ ότι τα θύματα θα ήταν πολλαπλάσια αν, από λάθος τακτικού σχεδιασμού, δεν είχε μείνει αφύλαχτο το πέρασμα προς την παραλία, που βοήθησε πολλούς να αποδράσουν. Επίσης μέσα σε όλη αυτή την κτηνωδία βρέθηκαν και μερικοί στρατιώτες που προστάτεψαν τη ζωή των αμάχων πυροβολώντας στον αέρα ή σκοτώνοντας κανένα ζώο στην αυλή και σημειώνοντας στην εξώπορτα το σημάδι ότι η αποστολή εξετελέσθη, ώστε να μη μπει κάποιο άλλο απόσπασμα.

Σε αντίθεση βέβαια με αυτή τη μικρή εξαίρεση ανθρωπιάς, ο κανόνας ήταν οι ανελέητες και ατελείωτες εκτελέσεις. Και να ήταν μόνο αυτό. Οι πολιτισμένοι Ευρωπαίοι Ούννοι Ναζί (απόγονοι του Γκαίτε και του Μπετόβεν), επιδόθηκαν σε κάθε είδους σεξουαλικό έγκλημα και κανιβαλική διαστροφή και ασύλληπτης έμπνευσης βασανιστήρια. Πόσο δίκιο έχει ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς, όταν σε πρόσφατη επιφυλλίδα του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ έγραφε ότι στους Γερμανικούς Δρυμούς παραμένει ακόμα ως σήμερα έστω και σαν κατάλοιπο η βαρβαρότητα. Όπως καταλαβαίνουμε στα θύματα πρέπει να προστεθούν και οι επιζήσαντες. Κάποιοι παραφρόνησαν, κάποιοι δεν συνήλθαν ποτέ. Οι υπόλοιποι έθαψαν τους νεκρούς τους και συνέχισαν την ύπαρξη της ζωής στο Δίστομο μέχρι σήμερα.

Και μια τελευταία αναφορά στα γεγονότα της ημέρας της σφαγής, σκληρή σας προειδοποιώ, αλλά χρήσιμη και απαραίτητη. Εκτός από "πολιτισμένοι", οι θύτες της εκατόμβης είχαν και άλλη μία ιδιότητα: ήταν Χριστιανοί (της δυτικής βέβαια Χριστιανοσύνης). Για να δούμε λοιπόν πώς αντιμετώπισαν τη μέρα αυτή, έναν Ορθόδοξο Ιερέα ενός μικρού ελληνικού χωριού, τον παπα-Σωτήρη Ζήση, ετών 38 έγγαμο ιερέα νυμφευμένο με την Κοντύλω, που είχαν αποκτήσει ένα κοριτσάκι τη Μαργαρίτα ενός έτους. Τον παπα-Σωτήρη τον είχαμε αφήσει, αν θυμάστε, στο ξωκλήσι του Άη-Θανάση να κάνει το μνημόσυνο και να παρηγορεί τους συγγενείς των θυμάτων. Όταν επέστρεψε στο σπίτι του τον επισκέφθηκαν οι Γερμανοί με το διερμηνέα τους, τον ρώτησαν διάφορα, βεβαίωσαν και την ταυτότητα κάποιων ομήρων και έφυγαν. Όταν αργότερα τα πράγματα αγρίεψαν και δόθηκε εντολή στους κατοίκους να κλεισθούν στα σπίτια τους, εκεί μαζεύτηκαν 14 άτομα, άλλοι γιατί ένιωθαν περισσότερη ασφάλεια στο σπίτι του παπά κι άλλους περαστικούς τους ανέβασαν οι Γερμανοί. Ήρθαν στρατιώτες, ξαναέφυγαν, έμεινε ένας φρουρός, μετά ήρθαν και άλλοι και σ’ όλο αυτό το διάστημα ο φόβος και η αγωνία είχε καταλάβει τους πάντες. Το σπίτι του παπά ήταν από τα πρώτα στο μεγάλο μακέλεμα. Ας ακούσουμε τα λόγια της παπαδιάς όπως τα κατέγραψε μετά από διήγησή της ο Τάκης Λάππας λίγο καιρό μετά τη σφαγή: «Σταθήκαμε πάνω στην πόρτα και ακούγαμε να κουβεντιάζουν, μα ποιος από μας νόγαγε το τι λέγανε. Σε μια στιγμή βγήκε ο παπάς απ’ το χειμωνιάτικο να δει τι θ’ αποκάνουν με μας. Αμέσως ακούσαμε τουφεκιές και τον είδαμε να πέφτει νεκρό χωρίς να προφτάσει να πει τίποτα. Χωρίς να σταματήσουν οι Γερμανοί, σαν λυσσασμένοι όλοι τους, ρίχνανε καταπάνω μας. Ο ένας ύστερ’ απ’ τον άλλο έπεφτε σκοτωμένος και το χειμωνιάτικο γιόμισε πεθαμένους κι αίματα. Εγώ τη στιγμή που μας βάλανε στο τουφεκίδι, βύζαινα το κοριτσάκι μου τη Μαργαρίτα ενός χρονού. Μου ρίξανε τρεις σφαίρες. Η μία μου χάλασε το ζερβί χέρι, η άλλη με πήρε ξώπετσα κάτω απ’ το αφτί και μου πέταξε το σκουλαρίκι κι η τρίτη χτύπησε στο κεφάλι τη Μαργαρίτα μου. Της άνοιξε το κεφάλι κι όπως την κράταγα στην αγκαλιά μου όλα τα μυαλά της πεταχτήκανε στα μούτρα μου... Εγώ κι ένα κοριτσάκι η Παναγούλα Χ. Γαμβρίλη γλιτώσαμε απ’ τους 14 που βρισκόμαστε σπίτι μας».

Διάλεξα μία μόνο από τις πολλές φρικιαστικές μαρτυρίες επιζώντων έτσι σαν μια γροθιά στο στομάχι, για όλους εμάς τους καλοβολεμένους του σήμερα. Παρακαλώ λοιπόν τους Διστομίτες να μην ξοδεύουν και καταναλώνουν το Ιερό αυτό κεφάλαιο για εφήμερα μικροσυμφέροντα, αλλά να το φυλάσσουν για όλους μας στα Άγια των Αγίων. Παρακαλώ επίσης όλους τους υπόλοιπούς μας να μην τα ισοπεδώνουμε όλα. Όχι κύριοι. Κι άλλα χωριά είχαν θύματα κι αλλού υπήρξαν μεμονωμένες βαρβαρότητες. Κάθε τι όμως έχει το ειδικό του βάρος, την αξία του, το συμβολισμό του. Τέτοιο θανατικό, τέτοιο ξερίζωμα, τόση κτηνώδης απανθρωπιά δεν υπήρξε αλλού. «Στώμεν καλώς, στώμεν μετά φόβου» όλοι μας.

Διάλεξα όμως αυτή την ιστορία από τις πολλές για να δείξω ότι και εδώ η Εκκλησία είχε τα πρωτεία στα θύματα και δεν λιποτάκτησε. Έτσι δεν έγινε και σ’ όλα τα μαρτύρια του Έθνους (Πόλη, Σμύρνη, Μανιάκι, Αλαμάνα, Σούλι, Αρκάδι και αλλού). Ας της το αναγνωρίσουμε. Φαίνεται δε ότι το ράσο προσελκύει το μένος και των αλλόθρησκων και των ετερόδοξων. Αυτό κάτι συμβολίζει, αυτό κάτι σημαίνει.

Μα θα μου πείτε για να ξανάρθουμε στο σήμερα, όλα με τον εορτασμό είναι ιδανικά; Απαντώ: ΟΧΙ και δεν προσπαθώ να εξιδανικεύσω. Μπορώ να αναφέρω και μερικά παραδείγματα, που έχουν όμως σχετική αξία καθώς είναι υποκειμενικές εκτιμήσεις και μάλιστα ενός επισκέπτη.

• Ενώ γίνεται η επιμνημόσυνη δέηση στον Άγιο Νικόλαο, τα καφενεία είναι γεμάτα από καθήμενους και καπνίζοντες θαμώνες.
• Κατά τη διέλευση της πομπής και την τελετή στο Μαυσωλείο οι καφετέριες είναι γεμάτες.
• Οι ντόπιοι δε συμμετέχουν παλλαϊκά (βέβαια με πολλούς που έχω συζητήσει υποστηρίζουν ότι το κάνουν σκόπιμα γιατί δεν αντέχουν να βλέπουν την εκμετάλλευση του πόνου τους από διάφορες πλευρές).
• Η συμμετοχή εξαρτάται από το αξίωμα των προσκεκλημένων.
• Στο Μαυσωλείο πολλοί κάνουν Δημόσιες σχέσεις ή ψηφοθηρία.
• Πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις δεν είναι εναρμονισμένες με τη θυσία.
• Η δεξίωση θυμίζει γιορτή χαράς.
• Οι πολεμικές αποζημιώσεις γίνονται κεντρικό και πρώτο θέμα, ενώ είναι δευτερεύον.

Να με συμπαθάτε φίλοι Διστομίτες, μπορεί και να κάνω και λάθος αλλά έτσι τα βλέπω.

Θα ήθελα να αναφερθώ και σε ένα θέμα που με έχει προβληματίσει: η στάση των σύγχρονων Διστομιτών προς τους απογόνους των αιμοσταγών δολοφόνων. Από τη μία σας θαυμάζω για την υπέρβαση που έχετε κάνει. Προσκαλείτε Γερμανούς, τους φιλοξενείτε στις εκδηλώσεις, πηγαίνετε κι εσείς στη Γερμανία. Δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να κάνω κάτι ανάλογο, όταν μάλιστα τα γεγονότα δεν είναι και τόσο απόμακρα ακόμη.

Από την άλλη επαναστατώ: Μην τους δέχεστε, μην τους προσφέρετε δωρεάν καλοκαιρινές διακοπές στην Ελλάδα. Είναι αμετανόητοι. Υποκρίνονται. Τα τελευταία γεγονότα και το ανθελληνικό ρεύμα λόγω των οικονομικών προβλημάτων, νομίζω ότι δικαιώνει αυτή την άποψη. Κι όσον αφορά τα ευαγγελικά παρακλάδια, προσέξτε τους: δεν είναι φιλέλληνες, δεν είναι γνήσιοι χριστιανοί.

Τελικοί κριτές θα είστε όμως εσείς φίλοι Διστομίτες, ως οι πλέον αρμόδιοι.

Ώρα όμως να αναφέρω και μερικά πρόσωπα που έχουν καθοριστικά επηρεάσει την προσωπική μου στάση έναντι της ανθρωποθυσίας του Διστόμου.

• Ο κ. Θεόδωρος Χατζής προηγούμενος Διευθυντής μου και τώρα συνταξιούχος, από την κατηγορία των σοφών μηχανικών, ανάμεσα σ’ όλα τ’ άλλα μου δίδαξε και το σεβασμό στην επέτειο του Διστόμου. Ο ίδιος ήταν διασωθείς από το ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, όπου ο πατέρας του ήταν ο Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Καλαβρύτων. Η μοίρα το έφερε να εργασθεί στη συνέχεια ως Μεταλλειολόγος για πολλές δεκαετίες στο Δίστομο. Είναι από τα σενάρια που μόνο η ζωή ξέρει να γράφει. Ο κ. Χατζής ιδιαίτερα αγαπητός και αξιοσέβαστος (και από όλους τους Αραχωβίτες μεταλλωρύχους), εξακολουθεί να παραβρίσκεται στην επέτειο του Διστόμου και σαν συνταξιούχος, συνδέοντας έτσι τις μαρτυρικές πόλεις Διστόμου και Καλαβρύτων.
• Ο ποιητής Ανδρέας Τσούρας έχει συνδεθεί ιδιαίτερα με το Δίστομο μέσω των ποιημάτων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, ενώ εξακολουθεί να είναι σε μεγάλη ηλικία σήμερα λαμπαδηδρόμος στις λαμπαδηδρομίες της θυσίας.
• Ο αξέχαστος Αραχωβίτης δάσκαλός μου Ηλίας Λιάκος είχε αναλάβει τη μουσική επένδυση σε θεατρικά έργα που ανέβηκαν στο Δίστομο παίζοντας επί σκηνής με τους συνεργάτες του διάφορα μουσικά όργανα.
• Ο εκάστοτε Δήμαρχος Αράχωβας έχει ιδιαίτερα τιμητική θέση στις καταθέσεις των στεφάνων στο Μαυσωλείο. Μάλιστα οι δύο τελευταίοι Δήμαρχοι Διστόμου κ. Λουκάς Παπαχρήστος, απόστρατος αξιωματικός της Αεροπορίας και κ. Αθανάσιος Πανουργιάς πολιτικός μηχανικός είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι προς τους προσκεκλημένους. Με την ευκαιρία υποστηρίζω ότι όσα τελευταία έχουν αναφερθεί για τον κ. Πανουργιά εν πολλοίς τον αδικούν και νομίζω ότι θα δοθεί σύντομα η ευκαιρία να αποκατασταθεί η παρεξηγημένη εκτίμηση.

Με μεγάλη έκπληξη διάβασα στο βιβλίο του Τάκη Λάππα ότι ανάμεσα στα θύματα της σφαγής του Διστόμου υπήρχε και μία γυναίκα με καταγωγή από την Αράχωβα, η Πανδώρα Γ. Λούκα, 41 ετών. Παρακαλώ τους επισκέπτες του Ντελάλη, Αραχωβίτες ή Διστομίτες (γνωστούς ή συγγενείς της) να μας στείλουν ό,τι πληροφορίες διαθέτουν.

Θέλω να αναφέρω κι ένα στοιχείο που με συγκλόνισε από την πρώτη φορά που παραβρέθηκα στο Μαυσωλείο. Γνωρίζοντας αρκετούς Διστομίτες ένιωσα έκπληξη όταν άκουσα τα ονοματεπώνυμά τους στο προσκλητήριο των νεκρών. Αργότερα κατάλαβα ότι πολλά ονόματα των θυμάτων δόθηκαν σε συγγενείς που γεννήθηκαν αργότερα και έτσι αφενός συνεχίσθηκε η ζωή του χωριού, αφετέρου η βίαιη διακοπή της παρουσίας τους "αποκαταστάθηκε" ηθικά σε άλλα παιδιά του συγγενικού κύκλου, που ευτυχώς έζησαν και ζουν σε ειρηνική περίοδο.

Επίσης θέλω να αναφέρω και ένα άλλο στοιχείο που ίσως δεν είναι γνωστό σε πολλούς και δεν αφορά την επέτειο της Σφαγής, αλλά το Πανηγύρι του Διστόμου (που προηγείται κατά είκοσι μέρες στις 20 Μαΐου) δείχνει όμως ένα πνεύμα και δίνει ένα μήνυμα. Για πολλά χρόνια λοιπόν στο πανηγύρι του Διστόμου συναντούσα με τις καμζόλες τους ποιους λέτε; Τον μπάρμπα-Μήτσο Μήταλα εμβληματικό σύμβολο στο Πανηγυράκι της Αράχωβας (καλή του ώρα, να τα χιλιάσει) και το μακαρίτη μπάρμπα-Σπύρο Κατσαβό. Όταν αυτές οι ζωντανές ιστορίες της παράδοσης της Αράχωβας παραμέριζαν τοπικισμούς και αντιπαλότητες και κατέβαιναν από ένα λαμπρότατο Πανηγυράκι σε ένα οπωσδήποτε μικρότερης φήμης και λάμψης τοπικό πανηγύρι στο Δίστομο, τότε εμείς που είμαστε νάνοι μπροστά τους πρέπει να δημιουργούμε αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις; Ο καθένας ας κάνει ό,τι θέλει, εγώ όμως έχω επιλέξει το παράδειγμα του μπάρμπα-Μήτσου Μήταλα, (που έσυρε και φέτος το χορό στο Χάλασμα χωρίς καμζόλα αλλά με τσαρούχια) και εξαιτίας αυτής της επιλογής μου γράφω και το παρόν άρθρο.

Περιμένω όμως και από το Δήμο Διστόμου να επανορθώσει το λάθος της μη πρόσκλησης. Δεν είναι δυνατό το Δίστομο να δέχεται Γερμανούς και να αποκλείει Έλληνες. Ανθρώπινο το σφάλλειν αλλά λεβέντικη η παραδοχή του ή η διόρθωσή του.

Ευχαριστώ το ΝΤΕΛΑΛΗ για τη φιλοξενία

Και εσάς για την υπομονή σας

Με εκτίμηση

ΙΑΛ